سفر به تانزانیا، بخش یکم

تصمیم سفر سیگمار، دامادمان به تانزانیا و دعوتش از من، مرا به روزهای کودکی‌ام برد و به یاد قاقا سلمان «سیاه زنگی پیر» افتادم.
قاقا سلمان، تنها برده‌ای است که من دیده‌ام. او نزد مالک سابق‌اش که از بستگان دور ما بود، نوکری می‌کرد. ارباب اتاقی در انتهای حیاطش باو داده بود و سلمان با زن و بچه‌اش در آنجا زنده‌گی می‌کرد.
در مراسم ختم و فاتحه که در مسجد محل (حاج‌احمد) برگزار می‌شد مسئولیت درست کردن قهوه با قاقا سلمان بود. در جلوی مسجد اجاقی موقتی برپا می‌کرد و قهوه‌جوش‌های مسین را بار می‌گذاشت. بوی خوش قهوه خیابان را پر می‌کرد. او خبره‌ی این‌کار بود.
به گفته‌ی پدر در دوران جوانی‌اش باستانی‌کار بود. قدرت بدنی فوق‌العاده‌ای داشت و آنقدر قوی بود که براحتی پیاله‌ا‌ی چینی را در کف دستش می‌گذاشت و با فشار انگشتانش آن را درهم می‌شکست.
قاقا کی مَرد؟ یادم نیست. فکر نکنم هنوز بدبستان راه یافته بودم. اما زنش و دخترش را خوب می‌شناختم. علاوه بر آشنایی قبلی، مشتری دکان پدر بود. دخترش وارث جثه‌ی درشت پدر بود، کمی سیه‌چرده با قامتی بلند. عروس شدن‌اش را بیاد می‌آورم با علی اصغر. مرد نجیبی که وضع مالی خوبی نداشت. دختر سلمان خیاط ماهری بود. او بود که زندگی خانواده را با کار خیاطی می‌چرخانید. دو دختر و تنها پسرشان را به مدرسه فرستاد. دختر بزرگشان اولین پلیس زن شهر ما شد.
و یاد آن مرد جوانی افتادم که شبی از شب‌های سال ۱۳۵۲ در فرودگاه مهرآباد، بمن مراجعه کرد و با انگلیسی فصیحی پرسید شما وکیل دادگستری هستید؟
گفتم‌اش نه. وکیل دادگستری نیستم. اما از حقوق سررشته‌ای دارم. مشکلی دارید؟
جوان برایم شرح داد که ایرانی‌است و اجدادش سالیانی بسیار دور راهی زنگبار شده‌اند و در آنجا رحل اقامت افکنده‌اند. نه فارسی بلد بود و نه گذرنامه‌ی ایرانی داشت. دولت کمونیستی تانزانیا اموالشان را مصادره کرده بود و خودشان را از زنگبار اخراج کرده بود.
او را به ایران باز گردانده بودند. پلیس گذرنامه بدلیل نداشتن گذرنامه، مانع از ورودش به ایران شده‌ بود. می‌خواست کمک‌اش کنم و راه را از چاه باو باز شناسم.
به او گفتم:
اجازه ورود به کشور با پلیس گذرنامه است. کار من نظارت بر ورود کالاست نه انسان‌. پلیس چه می‌گوید؟
جوان با اشاره به افسری گفت، او شما را بمن معرفی کرد. افسر لبخندی زد و دستی تکان داد. با هم پیش او رفتیم. جویا قضیه شدم. افسر پلیس گفت:
شب است. روسای مسئول نیستند. مشکل به مرکز گزارش شده است. صبح با وزارت خارجه تماس گرفته خواهد شد. این آقا از من خواست که وکیلی باو معرفی کنم. در این وقت شب تنها حقوق‌دان در دسترس شما بودید. فکر کردم اگر با شما صحبت کند، آرام خواهد شد. شب میهمان ماست، امیدوارم کارش درست ‌شود.
کمی با مرد جوان به صحبت نشستم. از اوضاع زنگبار برایم گفت، از پدرش که از ثروتمندان جزیره بود و از خودش که تحصیل‌کرده‌ی انگلیس بود.
دیر وقت بود. باید راهی خانه می‌شدم تا با کمی استراحت، آماده‌ی کار روزانه شوم. از هم خداحافظی کردیم.
روزهای بعد کیهان مطالبی در مورد ایرانیان ساکن زنگبار نوشت. مطالب را با حرص و ولع می‌خواندم و بیشتر و بیشتر به اوضاع زنگبار علاقمند می‌شدم. دولت ایران به رفتار دولت سوسیالیستی جولیوس نیرره ( Julius Nyerere ) اعتراض‌ها کرد. از نتایج‌اش چیزی یادم نیست. اما همه‌اش دلم پیش ایرانیان زنگبار بود که دچار قهر انقلابی شده بودند گر چه ته دلم نیز خوشحال بودم که انقلاب دست استثمارگران را از سر خلق کوتاه کرده است.
حال فرصتی پیش آمده است تا به زنگبار روم. فردا راهی آنجا خواهیم شد.
۱۸ ژانویه ۲۰۰۲